زبان‌شناسی اجتماعی
علی رسولی؛ فاطمه نعمتی؛ مهشید سادات اصلاحی
چکیده
متون جغرافیای تاریخی حاوی اطلاعات اجتماعی، فرهنگی و زبانی ارزشمندی هستند. احسن‌التقاسیم فی المعرفه‌الاقالیم اثر ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی یکی از این متون است که توصیفات دقیقی درباره زبان‌های جوامع مسلمان در سدة چهارم هجری دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی ارزش این اثر در شناخت وضعیت زبان‌شناسی اجتماعی جوامع اسلامی آن دوره است و ...
بیشتر
متون جغرافیای تاریخی حاوی اطلاعات اجتماعی، فرهنگی و زبانی ارزشمندی هستند. احسن‌التقاسیم فی المعرفه‌الاقالیم اثر ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی یکی از این متون است که توصیفات دقیقی درباره زبان‌های جوامع مسلمان در سدة چهارم هجری دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی ارزش این اثر در شناخت وضعیت زبان‌شناسی اجتماعی جوامع اسلامی آن دوره است و به این پرسش‌ها می‌پردازد که گزارش‌های مقدسی چه ارزش زبا‌ن‌شناختی دارد و چگونه به شناسایی کاربرد اجتماعی، پراکندگی و تنوع زبانی جوامع مسلمان کمک می‌کند. بدین منظور، با روش پژوهش توصیفی-تحلیلی، محتوای گزارش‌های زبانی مذکور از منظر زبان‌شناسی اجتماعی-تاریخی بررسی گردید و بر اساس مضامین زبان‌شناسی اجتماعی شناسایی‌شده، طبقه‌بندی و تفسیر شدند. بررسی محتوای اثر نشان می‌دهد که مقدسی بر اساس طرحی ازپیش‌اندیشیده و نظام‌مند به وضعیت زبانی سرزمین‌های اسلامی توجه کرده است و مشاهدات وی تصویر نسبتاً روشنی از جغرافیای زبانی، تفاوت‌های گویشی، انتخاب زبان‌ها و گویش‌ها در موقعیت‌های کاربردی مختلف و نگرش اجتماعی به آنها مخصوصاً در یخش شرقی جهان اسلام در سدة چهارم ارائه می‌دهد. همچنین، این پژوهش از یک سو اهمیت توصیف‌های جامع و طبقه‌بندی‌شده جغرافیایی تاریخی زبان‌ها و از سوی دیگر، ضرورت واکاوی متون جغرافیای تاریخی برای شناخت وضعیت اجتماعی-تاریخی زبان‌های ایرانی را بیش از پیش آشکار می‌نماید.
